Terreur
Toen ik las over de aanslag in Utrecht begon ik zoals altijd bij dit soort gruwelijke nieuws te zoeken naar kenmerken bij de slachtoffers. Hadden ze soms iets gedaan waardoor de dader boos geworden was, zagen ze er soms aanstootgevend uit, hoorden ze bij een bepaalde religieuze groep? Ik ken die onbedwingbare neiging in mijzelf. Hij komt voort uit angst om zelf dood te gaan. Als de slachtoffers bijvoorbeeld modern geklede jonge vrouwen zijn met wie de dader een relatie heeft gehad, dan kan ik me veilig voelen: hij zal zijn pistool nooit op mij richten.
Dat soort reacties zijn misschien wel begrijpelijk, maar eigenlijk flauwekul.
Jezus zegt dat ook tegen de mensen om hem heen als het gaat over een terreurdaad of een ramp met een instortende toren. Denk niet dat zij schuldiger waren dan de mensen die toevallig geen slachtoffer waren. En als jullie je niet bekeren, zullen jullie ook omkomen.
Bekeren: vrucht dragen
Jezus verlegt dus onze aandacht. Het gaat er niet om te bedenken hoe jij zou kunnen overleven. Het gaat erom hoe je in het leven staat. Dat is natuurlijk logisch: in de strijd om te overleven ben je kansloos, want iedereen gaat een keer dood. De bedoeling van het leven is niet dat je overleeft, maar dat je bestaan vruchtbaar is.
Dat zie je het verhaal van de vijgenboom. Een boom die geen vruchten voortbrengt dient nergens toe en wordt omgehakt. Maar dan blijkt ook meteen dat je voeding nodig hebt om vrucht te dragen.
En waar halen wij mensen onze voeding vandaan?
IK BEN
Laten we kijken naar dat prachtige en wonderlijke verhaal waarin Mozes God ontmoet.
Ik sla even de aanloop over en leg het vergrootglas op het gesprek over de naam van God.
Mozes zegt: Allemaal mooi van dat bevrijden uit Egypte, maar wie kan ik zeggen dat ik gesproken heb? Toch wel bijzonder: Mozes bedenkt kennelijk dat hij met iets bijzonders aan moet komen om slaven ervan te overtuigen dat ze vrij kunnen komen. Het verhaal van de braamstruik die brandt, maar niet verteert is naar zijn gevoel niet overtuigend genoeg. Er moet een naam komen die alles zegt en iedereen overtuigt. Een naam waar alles wat God kan betekenen voor ons mensen in verzameld is.
En die naam blijkt IK BEN te zijn. Als mensen God aanroepen om hem te vereren, of uit verlangen naar troost, of bevrijding, of om God ergens voor te bedanken, dan zeggen wij mensen: IK BEN.
Bevrijding begint bij het besef dat je persoon bent. Voor mensen die al generaties tot slaaf gemaakt worden is dat de diepst denkbare revolutie, of bekering in de zin van anders in het leven staan.
Individu
Wij zijn er in onze cultuur na de Verlichting in de achttiende eeuw aan gewend geraakt dat we als individu waardevol zijn. We hebben de Rechten van de mens, waarin onder andere wordt beschreven hoe we het recht hebben ons geluk na te jagen zonder dat anderen ons daarbij in de weg mogen zitten. Dat is in veel andere culturen op onze aarde wel anders. In veel culturen is het niet fatsoenlijk om zelf carrière te maken en je grote familie daar niet van te laten profiteren. In veel culturen is het normaal dat mensen en dan vooral vrouwen uit bepaalde lagen in de maatschappij arm blijven en zich niet mogen of kunnen ontwikkelen.
De voordelen van ons Westerse individualisme zijn duidelijk. Je kunt alles uit jezelf halen, jezelf ontwikkelen zonder beknot te worden door allerlei achterlijke regels en vooroordelen.
Maar er zit ook een beperking aan de gedachte dat mensen in de grond van de zaak eenlingen zijn die zelf hun leven vorm moeten geven.
Gedropt of geroepen
In onze West-Europese cultuur praten mensen elkaar het beeld aan dat een mens als het ware in zijn of haar bestaan gedropt is en er dan zelf het beste van moet zien te maken. Als je de verkeerde keuzes maakt, of je best niet doet, dan ben je eigenlijk een looser.
Het bijbels beeld is dat je als mens in het bestaan geroepen bent door iemand die tegen je zegt: Jij bent mijn kind en ik zie je zo graag leven. De bijbel gaat ervan uit dat wij bestaan omdat God een relatie met ons heeft gewild en ons daartoe in het leven heeft geroepen. En God heeft geen robots willen maken, die doen wat ze vanuit hun programmering moeten doen. God heeft een relatie gewild met vrije mensen van wie Hij kan houden. Daarom is het essentieel dat wij mensen persoon zijn, IK BEN kunnen zeggen, vrije keuzes kunnen maken, door de liefde van God.
Die liefde heeft ons in het leven geroepen.
Voeding
Onze voeding is dan ook het besef dat we bestaan door en dankzij de liefde van God. Anders waren we grote zoogdieren die min of meer probeerden te overleven door te handelen zoals onze instincten ons dat ingeven.
Wij zeggen niet IK BEN omdat we als vrije en onafhankelijke individuen in de wereld gedropt zijn, maar omdat we een persoonlijke relatie hebben met God, die niets liever wil dan dat wij mensen vrij zijn om zelf ook lief te hebben.
Wij leven niet om ons door ontwikkeling en prestaties te onderscheiden van andere individuen. Wij leven vanuit dankbaarheid. Die vieren we in de eucharistie. En die dankbaarheid is de voedingsbodem waardoor ons leven vruchtbaar kan zijn.
Missie Sint Paulus
Dat besef, dat wij mensen leven door een geheimzinnige geestelijke kracht, die ook ten grondslag ligt aan het ontstaan van de wereld en het heelal, dat leeft duidelijker bij mensen die niet groot geworden zijn in de West-Europese cultuur. Wij mensen uit West-Europa kunnen leren van mensen, vooral van gelovige medechristenen, over die geestelijke kracht in de werkelijkheid, die echt bestaat en echt een werking heeft.
Een van de taken die Missie Sint Paulus ziet is om mensen in de kerk in contact te brengen met mensen die geloven vanuit een heel andere achtergrond.
Een andere taak is dat we mensen in staat willen stellen hun dankbaarheid tastbare vorm te geven. Anders gezegd: we willen mensen helpen vruchtbaar te leven.
Amen.