Hoe komt het toch dat zoveel mensen helden willen zien?
Uitblinkers in de sport, de muziek, de kunst.
Mensen die van zichzelf erg mooi zijn.
Mensen die iets bijzonders hebben gedaan.
Al die mensen worden – vaak zonder dat ze dat echt willen – op een voetstuk gezet.
Ze krijgen heel veel volgers op hun Instagram, Facebook, Tiktok en eventuele andere accounts van sociale media. Ze worden op straat nagestaard. Mensen willen een handtekening, met ze op de foto.
Kortom, ze worden vereerd alsof ze meer dan bijzondere mensen zijn, alsof ze goden zijn.
We hebben in de eerste lezing gehoord dat dit geen modern verschijnsel is, maar van alle tijden.
Paulus en Barnabas waren in Lystra.
Paulus had een verlamde man genezen door tegen hem te zeggen: Gij maar rechtop staan.
Heel begrijpelijk dat de man dankbaar is en dat de mensen om hem heen verbaasd en opgetogen waren.
Heel begrijpelijk dat ze eventueel een feestje willen vieren.
Heel begrijpelijk dat ze Paulus en Barnabas willen bedanken als hoofdgast op dan feestje.
Maar waarom willen ze zo hardnekkig dat Paulus en Barnabas goden zijn.
Ze noemen Paulus Zeus en Barnabas Hermes, omdat die het woord voerde.
Zeus is de Griekse oppergod en Hermes is de god van de vertolking, de uitleg.
Paulus en Barnabas reageren fel. Ze scheuren hun kleren en springen in de menigte.
Ze willen deze verering niet.
Ze beginnen te preken als Brugman om het volk en hun leiders ervan te overtuigen dat ze gewone mensen zijn die dit wonder door de kracht van God hebben kunnen doen.
Ze vertellen over God die de hemel en de aarde gemaakt heeft, die de bron van het leven is, tot wie je kunt bidden.
Ze vertellen hoe iedereen in die God kan geloven, hoe die God zelfs zonder dat ze in hem geloofden gezorgd heeft voor leven, voor regen op de gewassen, voor zon waardoor de planten groeiden, enzovoort.
Met heel veel moeite kunnen ze voorkomen dat de mensen hen voor goden houden en aan hen offers gaan brengen.
Is dat niet gek?
Het is toch wel erg aantrekkelijk om zelf toegang te hebben tot de God die wonderen kan doen en die leven geeft?
Het is toch onzeker om twee mannen die toevallig langs kwamen te gaan vereren? Wat ga je doen als die twee weer verder trekken? Dan ben je de wonderen ook kwijt. Kun je dan niet beter ervoor zorgen dat je zelf die wonderlijke kracht te pakken krijgt?
Waarom willen de mensen in Lystra met alle geweld offers brengen aan twee passanten?
Een stukje van het antwoord komen we op het spoor als we nagaan waarom de mensen van nu ook behoefte hebben aan beroemdheden die meer kunnen dan gewone mensen.
Als Irene Wust in een interview zou zeggen: Ja, het is natuurlijk bijzonder om 5 keer olympisch kampioen te zijn, maar mensen, hou nou eens op met mij uitnodigen om te vertellen hoe ik getraind heb. Ga zelf eens lekker bewegen, ga er op uit. Schaatsen, fietsen, wandelen, maakt niet uit en voel nou zelf eens hoe heerlijk het is om buiten te zijn, om moe te worden en dan weer te herstellen. Ervaar zelf hoe lekker je eten is als je in de beweging geweest bent.
Ireen Wust zal heus wel mensen geïnspireerd hebben om eens wat meer te gaan bewegen, maar voor veel mensen is het gemakkelijker om naar haar te luisteren en te fantaseren dan om zelf de wandelschoenen, of de schaatsen aan te trekken.
Dat is één kenmerk van verering van helden: je hoeft zelf niks zo lang je iemand anders vereert en toch kom je een beetje in de sfeer van de sport, de kunst, de schoonheid. En dat is makkelijk.
Een andere kenmerk zou ik controle willen noemen. Als je iemand vereert, dan heb je controle over die persoon. Helden merken dat na een tijdje als ze niet meer normaal over straat kunnen gaan, als ze in bladen lezen waar ze hun inkopen doen, als ze voortdurend gefotografeerd worden en voortdurend in de gaten worden gehouden. Dat vinden grote aantallen mensen ook fijn.
En we kennen allemaal wel het logische gevolg van in de gaten worden gehouden: mensen gaan dingen van je verwachten en ze willen ook dat je je aan hun verwachtingen houdt.
Ireen Wust kan niet een keertje chagrijnig zijn in een winkel, want dan staat het als schandaal op Facebook, met foto en al.
Die kenmerken van heldenverering komen we ook tegen in de verkeerde verering van God.
Als we God op de verkeerde manier vereren kunnen we het gevoel opdoen dat we met God en zijn wonderlijke macht te maken hebben zonder dat we iets hoeven te doen. Lekker makkelijk.
Als we op de verkeerde manier offers brengen aan God, door bijvoorbeeld braaf en oppassend te zijn met de bedoeling daarvoor een beloning te krijgen, dan hebben we een soort controle over God. We kunnen dan denken: Ik heb me zo goed gedragen, nu moet ik daar wel een keertje iets voor terug krijgen.
Als we op de verkeerde manier bezig zijn te bedenken hoe God is en waarom, dan gaan we verwachtingen krijgen waar God zich vervolgens aan moet houden.
Dat kenmerk kom ik vaak tegen in interviews met mensen die vertellen waarom ze opgehouden zijn met in God geloven. Ze vertellen dan vaak een gebeurtenis uit hun leven waarover ze verontwaardigd zijn en trekken dan de conclusie: Als God bestaat, dan zou dit toch niet kunnen gebeuren.
Paulus vertelt aan de inwoners van Lystra dat ze geen offers aan gewone stervelingen moeten brengen, maar liever aan God. En hij beschrijft God als de bron van het leven, als dat grote mysterie waaruit alles wat bestaat voortgekomen is.
Als je God op de goede manier wilt vereren, zonder daar gemakzuchtig van te worden, zonder controle te willen hebben en zonder God op te sluiten in je eigen verwachtingen, dan kun je God vereren als het leven waaruit alles voortkomt. Alles, ook jijzelf en alles wat je lief is.
Vanuit dankbaarheid. Zonder het leven was dat er allemaal niet geweest.
Dat proberen we hier in de kerk ook te doen. Geen dankbaarheid voor een held die elke week even langs komt, maar dankbaarheid voor het leven dat ons elke dag voedt.