Kerststal is een samenvoeging
Een van de leerzame dingen aan het verhaal van de drie koningen vind ik altijd dat ze eigenlijk niet in de stal thuis horen.
De stal kennen we uit het evangelie van Lukas en de koningen uit het evangelie van Mattheus.
In de loop van de eeuwen zijn die twee verhalen door de kerkmensen gecombineerd.
Je zou kunnen zeggen dat hiermee de feiten een beetje worden verdraaid, maar de boodschap niet.
Beide verhalen willen laten zien dat Jezus van betekenis was voor alle mensen op de hele wereld.
Wat gelovige kerkmensen in latere eeuwen deden gebeurde overigens al vanaf het begin van de kerk. Zowel Lukas als Mattheus hebben de feiten op een bepaalde manier gepresenteerd om een duidelijke boodschap te brengen.
Lukas
Lukas vertelt hoe de geboorte van Jezus samenhing met een groots opgezette telling van de inwoners in het Romeinse rijk. Als je dat leest, denk je dus bijna automatisch dat die Christus van betekenis is voor dat grote rijk. Misschien heeft Lukas wel een lezersgroep op het oog gehad van wereldburgers, mensen die overal in het Romeinse rijk konden wonen en niet speciaal een joodse achtergrond hoefden te hebben
Lukas laat Jozef en Maria van Nazareth naar Bethlehem trekken, om te vertellen dat Jezus van koning David afstamde.
Dan laat hij herders de eerste getuigen zijn om te vertellen dat Christus er voor iedereen is; niet alleen voor mensen van aanzien.
Overigens is de maagdelijke geboorte totaal afwezig in de beschrijving van Lukas: Jezus is bij hem gewoon de zoon van Jozef en Maria en hij wordt zonder veel toeters en bellen geboren.
Mattheus
Mattheus legt grote nadruk op het bijzondere van de geboorte van Jezus: Maria werd zwanger van de heilige geest. Hij maakt dus duidelijk dat er een directe verbinding is met de God die de Joden al eeuwen lang kenden. Mattheus schreef voor Joden
Aan de ene kant wil Mattheus laten zien dat Jezus degene is die door de Joodse bijbel al lang voorspeld was, de bevrijder naar wie het Joodse volk al eeuwen uitkeek, maar aan de andere kant wil hij toch ook duidelijk maken dat Jezus er voor de hele wereld was.
Hij doet dit door te vertellen hoe geleerden uit het Oosten, dus Babylonië, het centrum van geleerdheid en beschaving uit die tijd naast natuurlijk het oude Egypte, te laten komen.
Hiermee zegt Mattheus dat ook buiten het kleine landje Israel mensen op zoek waren naar de grote koning.
In het vervolg van het verhaal zoals Mattheus dat vertelt zullen Jozef en Maria met Jezus naar Egypte vluchten. Lukas heeft het daar helemaal niet over.
Mattheus kan dit voor zijn Joodse publiek goed gebruiken, want elke Joodse man of vrouw zal bij Egypte denken aan de uittocht uit Egypte. Het grote bevrijdingsverhaal uit de Joodse geschiedenis.
Elke Jood die het verhaal van Mattheus leest zal bij Jezus onwillekeurig denken aan een soort Mozes, of David. Mattheus vertelt ook dat ze in Nazareth gaan wonen als verklaring voor het feit dat Jezus een Nazoreeër genoemd werd. Dat klinkt aan de ene kant als inwoner van Nazareth, maar aan de andere kant als Nazireeër.
Nazireeër betekent dat je een man Gods bent en over speciale krachten beschikt, in het geval van Jezus over spirituele krachten.
Hier verdraait Mattheus misschien de feiten min of meer bewust.
Vertellen is feiten ordenen
Mag dat zomaar: feiten naar je hand zetten om je verhaal rond te krijgen?
Dus: is het wel in de haak om kerststallen bij de kerstboom neer te zetten die duidelijk niet kloppen op de bijbel?
Moeten we ons gaan afvragen wie er gelijk heeft: Lukas of Mattheus.
Bij Lukas woont Jozef met Maria in Nazareth, maar gaan ze wegens de volkstelling naar Bethlehem waar Jezus geboren wordt.
Bij Mattheus is Jezus niet de zoon van Jozef en vestigt het gezin zich pas na de vlucht naar Egypte in Nazareth.
Het is zeer begrijpelijk om je dit soort vragen te stellen. Maar ze zijn niet erg zinvol.
Ik zag afgelopen maandag een documentaire over Willeke Alberti op de tv.
Je zag stukjes archiefmateriaal zodat je een beetje kon volgen hoe de carrière van haar gelopen was. Je zag stukjes van de tegenwoordige tijd: de ene keer staat ze in een bejaardenhuis mensen een mooie middag te bezorgen en de andere keer is ze de hoofdgast in een programma rond Gordon in het Concertgebouw. En telkens weer zie je dezelfde passie voor het zingen en voor haar publiek. De documentaire maakster vertelde in de gids dat ze gefascineerd is door de motivatie van Willeke: wat maakt nu dat ze altijd maar weer wil zingen om het leven van de mensen een beetje lichter te maken? De maakster wil ons als kijkers niet de levensloop van Willeke Alberti bijbrengen; ze wil ons vooral meenemen in die fascinatie. Het is de bedoeling dat ook wij ons gaan afvragen waar ze haar inspiratie vandaan haalt en dat wij al kijkend een eigen antwoord op die vraag verzinnen.
Bedoeling van de bijbelverhalen
Het is niet de eerste bedoeling van de bijbelschrijvers om ons lezers van deze tijd de levensloop van Jezus bij te brengen. We kunnen al lezende natuurlijk wel een idee krijgen over hoe Jezus geleefd heeft.
Maar het is vooral de bedoeling dat we ons af gaan vragen waar Jezus zijn inspiratie en drijfveer vandaan haalde. Dat we gaan zoeken naar wat hem bezielde en dat we al lezende en met elkaar pratende een antwoord op die vraag verzinnen.
Mattheus zet ons op dit spoor: Jezus was een Jood die wilde vertellen over de God die al eeuwenlang bij zijn volk bekend was. Hij wilde het verhaal over die God zo vertellen dat het niet alleen voor zijn landgenoten van belang was, maar voor de hele wereld.
Als wij dat naar deze tijd willen vertalen dan wordt ons huiswerk: hoe kunnen we zo over Jezus vertellen dat hij van belang is voor alle mensen op de hele wereld. Of misschien ietsje bescheidener: hoe kunnen we het zo over Jezus hebben dat de mensen met wie we zo af en toe in gesprek zijn snappen wat ons aan die Jezus fascineert.
En dat bescheiden huiswerk is al heel wat.
Amen